Stadstuin Potmarge Leeuwarden

Voorproefje

Stadstuin Potmarge is een innovatieve proeftuin aan de rivier de Potmarge nabij het centrum van Leeuwarden. Lokale scholen, bedrijven, bewoners, waterschap en de overheid willen het Potmarge gebied duurzaam ontwikkelen als voorbeeld voor een sociale en gezonde leefomgeving. In het waterrijke gebied vormen experimenten op het gebied van voedsel, water, energie, welzijn en gezondheid samen een ‘Levend Laboratorium’. Concrete programma’s die in het gebied gerealiseerd gaan worden: fiets en wandelpaden van bio-asfalt; de sociale moestuin; en eiwittransitie in voedsel.

Context

Het Potmargebied, net buiten de binnenstad van Leeuwarden, maakte in de afgelopen 15 jaar een snelle ontwikkeling door. Lang is het een tuinbouwgebied geweest. In 1980 werd het gebied toegankelijk voor publiek en pas in 2000 werden delen van het gebied daadwerkelijk ingericht als verblijfsgebied met natuurvriendelijke oevers, een ecologische zone en een waterspeelplaats. De in juni 2007 vastgestelde Ontwikkelingsvisie was een belangrijke stimulans die, vooral wat betreft de recente bebouwing, richting gaf aan plannen en keuzes.

De bedrijven, onderwijsinstellingen en zorginstellingen in het gebied hebben het initiatief genomen om het gebied nog beter tot zijn recht te laten komen en hebben zich de vraag gesteld: Hoe kom je tot een gebied met een hoge kwaliteit en belevingswaarde? Waar de omgeving de basis vormt voor cross-over activiteiten tussen onderwijs & onderzoek, bewoners & zorg gericht op stedelijke kringlopen en op een gezonde leefomgeving en leefstijl?

Het ontwerp van ‘Stadstuin Potmarge’ (sep 2016) is het uiteindelijke resultaat van dit overleg en vormt de basis voor realisatie van een innovatieve stadstuin.

Bijzonder aan deze case

• Gebiedsontwikkeling waar de verbinding wordt gezocht tussen voedsel, klimaat, gezondheid, sociale innovaties, en beleving.
• Door een lokaal gedragen, multidisciplinaire insteek hebben partijen elkaar gevonden en beïnvloed.
• Partijen in het gebied hebben een ruimtelijk kader en gezamenlijke doelen voor de inrichting van de openbare ruimte en particulier groen ontwikkeld.
• Het gebied leent zich als proefgebied voor watertechnologie, stadslandbouw, ecologie en groene recreatie.

Partijen aan tafel

Het consortium van terreineigenaren en belanghebbenden bestaat uit: Gemeente Leeuwarden, Wetterskip Fryslân, Nordwin College, Hogeschool van Hall Larenstein, Zienn, Palet Groep, NDC Media, Wetsus, Buurt coöperatie De Hoftuinen, Friese Milieufederatie en Jeugdhulp Friesland, Lont bouwbedrijf en Medisch Centrum Buitenhove.

Uit overleggen tussen deze partijen zijn de grote lijnen voor het plan van de Stadstuin Potmarge ontstaan waarin sociale innovatie rondom voedsel, water, energie en welzijn een plek vinden. Ieder vanuit de visie van de eigen organisatie en een eigen agenda maar wel met de insteek een bijdrage te leveren aan een gezamenlijke gebiedsontwikkeling.

De stuurgroep wordt voorgezeten door wethouder Van Gelder van de gemeente Leeuwarden en voorbereid door een projectgroep bestaande uit Bert Schutte (VHL), Anne Makkink (Landschapsarchitect) en Menno Stienstra (Nordwin College). De projectgroep zorgt voor de procesbegeleiding en afstemming tussen de partijen.

Vanuit de gemeente wordt gestuurd op een samenhangende parkachtige invulling van de (semi)-openbare ruimte aan beide kanten van de rivier de Potmarge.

Voorbeelden van activiteiten

Het Potmarge gebied heeft van de samenwerkende partijen de naam: ’Stadstuin Potmarge’ gekregen.

Concreet zijn er een aantal zaken opgeleverd:

1. Het ambitiestatement: de belangrijkste elementen voor de ontwikkeling van de stadstuin waar de samenwerkende partijen zich aan committeren.
2. Het ontwerp Stadstuin Potmarge: een visualisatie van hoe de stadstuin er over 10 jaar uit moet zien.
3. De uitwerking van 7 proefplaatsen: op zichzelf staande projecten die concreet een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het gebied.
4. Boekwerkje Stadstuin Potmarge voor de promotie van de plannen en ambities van de stadstuin.

Het ontwerp komt voort uit de gedachte dat de Stadstuin een basis moet vormen waarin activiteiten kunnen plaatsvinden (kleine festivals, kunstroutes, rondvaarten, eetgelegenheden etc.) en waarin innovaties zichtbaar worden gemaakt. Het gebied krijgt meerdere functies; proefgebied, voorbeeldgebied op verschillende terreinen als watertechnologie, stadslandbouw, ecologie en groene recreatie. Waarin alle partijen een rol voor zichzelf zien weggelegd en waar hun eigen bedrijf, instelling, organisatie ook voordeel bij heeft.

Geplande activiteiten in de komende 5 jaar:

• Aanleg van Stadstuin Potmarge conform het ontwerp.
• Inrichten van (min 4 en max 8) proefplaatsen in de Stadstuin. Enkele van de concrete programma’s die de komende periode in het gebied gerealiseerd gaan worden om het bewegen en recreëren, sporten en verblijven aantrekkelijker maken:
  1. Fiets en wandelpaden van bio-asfalt: Gebruik materialen van dichtbij voor de aanleg van nieuwe lichtgevende paden. Verduistering in het gebied en tegelijkertijd veilig kunnen wandelen en fietsen.
  2. Energie-innovatie met water: Energie winnen uit water en dit opslaan in een waterbatterij.
  3. Water in de Stadstuin: Zuivering, besparing, berging en kwaliteit.
  4. De sociale moestuin: Hoe produceer je voedsel met en voor meerdere partijen in de Stadstuin?
  5. Eiwittransitie in voedsel: Hoe maak je lekkere en aantrekkelijke eiwitrijke producten uit waterplanten?
  6. Bluespot; gezond ouder worden: Wat is de juiste mix aan factoren om bij te dragen aan een gezond leven?
  7. De Waterbar: Ontmoeten en kennisdelen in de Stadstuin.
• De afscheidingen tussen eigendomspercelen onderling en Potmarge worden gevormd door water. Het streven is naar een meer visueel open terrein waarbij fysieke scheidingen zoveel mogelijk worden vermeden en waar mogelijk openbaar toegankelijker.
• Continuering van de gezamenlijke organisatorische en bestuurlijke samenwerking. Met als aanvulling daarop het aanwijzen van trekkende partijen uit het gebied die komend jaar het ontwerp Stadstuin Potmarge verder uitwerken, evenals de invulling van de verdere ambities.

Resultaten en impact

Het belangrijkste resultaat is de samenwerking en gezamenlijke gebiedsontwikkeling, vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst en het ambitiestatement voor het realiseren van het ontwerp voor de Stadstuin.

De tussenbalans

Wat werkt goed:

• Bij aanvang is er gewerkt met een stuurgroep (bestuurders en buurtbewoners) en twee werkgroepen (werknemers van de verschillende instellingen en buurtbewoners). Doordat er vrij ingrijpende veranderingen in het gebied nodig zijn kon er met de werkgroepen niet echt ‘meters’ worden gemaakt. Er waren meer dan genoeg ideeën maar deze moesten steeds langs de bestuurders en er was nog geen formele samenwerking daardoor bleef het proces hangen in de planvorming. Daarna is besloten om de stuurgroep te laten functioneren als werkgroep en dat heeft goed uitgepakt. Besluiten konden snel worden genomen en er is een goede samenwerking ontstaan tussen instellingen en organisaties die elkaar nog niet kenden.
• Vanuit de verschillende gezichtspunten ontstond een organisch proces, waarbij er ruimte was voor nieuwe ideeën en voor kritische geluiden.
• Een belangrijke trigger voor de ontwikkelingen was Culturele Hoofdstad 2018

Wat werkt minder:

• Niet alle partijen konden blijven voldoen aan de ambitie afspraken.
• Het gebrek aan financiële middelen en bij vlagen een lage prioritering van dit project bij de deelnemers heeft remmend gewerkt.

Tips van de chef

• Een gebied ontwikkelen met 12 partijen met raakvlakken met maar liefst vier verschillende thema’s is geen sinecure.
• Focus niet alleen op samenwerken, maar vooral ook op wat je binnen 5 jaar gezamenlijk bereikt willen hebben
• Ondanks de grote verschillen in bedrijfsvoering, corebusiness, belangen en wensen, is het belangrijk naar elkaar te luisteren, over de schutting te kijken, elkaar de ruimte te geven en elkaar wat te gunnen.

Uitdagingen

• Provincie Friesland, Van Hall Larenstein en Nordwin College hebben voor een groot deel de financiën gedragen voor de projectleiding van de stadstuin ontwikkeling tot eind 2017. Het Wetterskip en gemeente Leeuwarden hebben een kleine bijdrage geleverd. Nu moet er opnieuw gekeken wat er nodig is om de samenwerking en gebiedsontwikkeling verder te bestendigen.
• Continuïteit in samenwerking met alle relevante actoren.
• Het koppelen van de urgentie van de circulaire economie aan sociale en educatieve samenwerkingsprojecten.
• Gezamenlijk onderhoud en beheer moet uiteindelijk doorgroeien naar een gebiedscoöperatie.

Ook proberen?

Nodig voor opschaling of uitbreiding van activiteiten zijn financiële middelen voor een ‘trekker’ of facilitator die zaken tussen de betrokken partijen afstemt en nieuwe activiteiten initieert en coördineert.