REFRAME Groningen

Voorproefje

Het REFRAME project wordt mede gefinancierd door het INTERREG North Sea Region Programma (2014-2020). Het project beoogt productie, verwerking en consumptie van regionaal voedsel te versterken om producenten een betere positie op de voedselmarkt te bieden en de werkgelegenheid in de regio te verbeteren. De internationale partners in het project verzamelen data en delen en ontwikkelen kennis rondom het sluiten van de lokale voedselketen. Het project richt zich ook op de detailhandel en de consument.

Context

In het landelijk gebied in Europa loopt de werkgelegenheid snel achteruit. 50% van de boeren is ouder dan 55 jaar en heeft geen opvolger. De verwachting is dat de werkgelegenheid in 10 jaar gehalveerd zal zijn. Dit heeft niet alleen effect op de producenten maar ook op de verwerkende voedselindustrie die steeds grootschaliger en globaler wordt. Juist in de Noordzee regio opereren veel bedrijven in de wereldmarkt. De effecten van globalisering pakken voor de regionale economieën vaak negatief uit. De globalisering heeft met name in de provincie Groningen geleid tot een eenzijdige export gerichte productie van aardappelen en uien. Veel andere producten moeten dus worden ingevoerd en voor boeren betekent het een eenzijdig bedrijf en de aanverwante bedrijvigheid van verwerken is nauwelijks meer aanwezig. Daarnaast heeft zo’n eenzijdige productie gevolgen voor de bodem.

Het INTERREG North Sea Region Programma stelt zich ten doel om innovatie en duurzame economische groei in de Noordzee regio (o.a. regio’s in Nederland, België, Duitsland, Zweden, Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Noorwegen) te stimuleren. Het delen en samenbrengen van expertise, ideeën en strategieën uit de verschillende landen leidt tot innovatievere en slimmere oplossingen voor gedeelde problemen.

Bijzonder aan deze case

• In het REFRAME project wordt samengewerkt door partijen uit de gehele keten. Hierdoor wordt er zowel aan beleid als uitvoering gewerkt. De verschillende partners leren veel over elkaars rol.
• Focus op versterken regionale ketens in context van globalisering.

Partijen aan tafel

Het project is een samenwerking tussen partners uit Zweden, Denemarken, Duitsland, België en Nederland. Gemeente Groningen heeft de leiding. De partners zijn zeer verschillend: van landbouworganisaties tot onderwijsinstellingen.

Naast de internationale partners is de belangrijkste lokale partner de Gebiedscoöperatie Westerkwartier. Een coöperatie van producenten en verwante bedrijven. Ook vindt er regelmatig ambtelijke afstemming plaats met de provincie Groningen.

In 2012 heeft het gemeentebestuur van Groningen een voedselbeleid vastgesteld ‘Groningen Groeit Gezond’. Vanuit deze voedselvisie zijn o.a. de ‘ketentafel’ en het project ‘Eetbare stad’ ontwikkeld.

De ketentafel is een belangrijk netwerk waarin iedere maand zo’n dertig deelnemers uit de voedselketen bijeenkomen. Hierin hebben naast producenten (kleine en grootschalige) ook supermarkten, groothandels, zorginstellingen een aandeel. De ketentafel is van belang in REFRAME om de vragen en opgaves voor het herstellen van de voedselketen op te halen en hoe het project daaraan kan bijdragen. De ketentafel wordt mede ondersteund door het Healthy Ageing Network Noord Nederland (HANNN, gelieerd aan de Rijksuniversiteit Groningen en Universitair Medisch Centrum Groningen).

Met het REFRAME project is politiek en bestuurlijk opnieuw bevestigd dat Groningen de regionale voedselketen van belang acht.

Voorbeelden van activiteiten

In de regio Groningen:

• Productie van de video en de website ‘Het verhaal van Voedsel’ om te laten zien wat er in Groningen gebeurt en hoe verschillende beleidsterreinen met elkaar in verbinding staan: www.hetverhaalvanvoedsel.nl
• In het kader van REFRAME steunt de gemeente de ketentafel en is het netwerk het laatste jaar flink gegroeid.
• Samen met de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) is een rapport geschreven waarin de stand van zaken in het regionale voedseldomein wordt geschetst.
• Er zijn netwerk bijeenkomsten georganiseerd o.a. over lokaal voedsel in de zorg en samenwerking in de lokale verwerkende industrie.
• Er wordt een business case uitgewerkt voor een groente en aardappel verwerkingsbedrijf in samenwerking met HANOS en een aardappel en een groente producent.
• Er wordt een business case uitgewerkt voor een mouterij met en voor de verenigde Groninger brouwers en mosterd producent De Marne. De gemeente ondersteunt een pilot waarbij verschillende soorten mosterdzaad worden getest teneinde weer echte Groninger mosterd te kunnen produceren. Nu komt mosterdzaad vooral uit Canada en Oekraïne. In dit project nemen een zaadhandel, twee producenten en mosterdfabriek De Marne en Abrahams Mosterd museum deel.

Op internationaal project niveau:

• In kaart brengen van de regionale situatie van regionale producenten en de voedselverwerkende industrie.
• Door het delen van best practices, discussies, excursies wordt kennis en ervaring gedeeld en toepasbaar gemaakt in de deelnemende regio’s.
• Via facebook, website en Online Reference Centre (ORC) wordt deze kennis gedeeld. Het gaat over nieuwe manieren van samenwerking in de keten, ontwikkelen van voedseltechnieken, nieuwe producten tot manieren van financiering als crowdfunding om lokale productie en consumptie van regionaal voedsel te stimuleren.

Resultaten en impact

• Een deel van de projecten loopt nog of is net gestart.
• De ketentafel heeft geleidt tot meer samenwerking in de keten zoals: Een distributeur die producten van producenten opneemt in het assortiment; en een supermarkt die producenten de gelegenheid biedt de producten aan te bieden in de winkel en bij succes opneemt in het aanbod.
• De eerste mosterd is geproduceerd en de resultaten van de eerste oogst zijn bemoedigend. Het testen duurt enkele jaren om te komen tot een optimale match tussen zaad, grond en klimaat.
• Gemeente Groningen heeft in haar recente aanbesteding voor de bedrijfsrestaurants en catering voorwaarden opgenomen voor meer biologisch en lokaal, bij de uiteindelijke aanbesteding overtrof het resultaat de uitvraag; het gevraagd percentage biologisch/ lokaal was 25%, de cateraar zegt 50% te halen over maximaal 4 jaar.

Impacts in termen van bestuur en beleid

Door het REFRAME project is er voor het eerst in de gemeenteraad gediscussieerd over lokaal voedsel en waarom de lokale voedselketen van belang is. Met name ‘Het verhaal van voedsel’ heeft deze discussie aangewakkerd. Er is meer interesse voor voedsel in het algemeen, lokale initiatieven krijgen makkelijker aandacht en worden eerder gerealiseerd.

Het aanbod van HANNN om de ketentafel voedsel onder haar hoede te nemen duidt op het toegenomen besef wat voeding voor gezondheid betekent. De gemeente Groningen werkt volop aan de Gezonde Stad in nauwe samenwerking met het HANNN. Voedsel is een van de 6 programmapunten. Met HANNN is in het kader van de Healthy Ageing week een reeks filmpjes gemaakt om schooljeugd bekend te maken met de lokale producenten en producten. De filmpjes zijn enkele duizenden keren online bekeken en ze worden op de basisscholen gebruikt. Dit krijgt een vervolg in 2018.

De tussenbalans

Wat werkt goed:

• Nieuwe initiatieven leren van de bestaande initiatieven en kunnen daardoor valkuilen vermijden
• De internationale werkbezoeken zijn inspirerend en zorgen voor daadwerkelijke ontwikkeling.
• Werken aan concrete vragen is de beste methode om tot resultaat te komen.

Tips van de chef

Elkaar ontmoeten is het meest effectief. Bij de uitreiking van de Groene Peper prijs, een prijs voor het meest effectieve initiatief op het gebied van het stimuleren van lokaal voedsel, maken genomineerden onmiddellijk afspraken voor samenwerking. Bij de ketentafel geldt hetzelfde. Het netwerk fysiek laten treffen is belangrijk.

Uitdagingen

Nieuwe bedrijven ontwikkelen in de verwerkende industrie. In Groningen is een grote groep laaggeschoolde werklozen die gebaat zijn bij meer werkgelegenheid in deze sector.

Ook proberen?

De voorbeelden en cases die verzameld worden in het kader van REFRAME zijn toepasbaar in andere steden en regio’s. Het hele speelveld, van bestuur tot en met maatschappelijke partijen, is belangrijk in het proces. In het voedseldomein zijn financiën van belang, het versterken van regionale ketens in een context van geglobaliseerde markten is niet mogelijk zonder inzet van onorthodoxe middelen.