Eetbare Stad

Voorproefje

Met het project Eetbare Stad nodigt de gemeente Groningen bewoners van de stad en ook die van Haren (De Biotoop) en Ten Boer (Woldwijk) uit om met plannen te komen voor buurtmoestuinen, fruitbomen en ander eetbaar groen. Het project is in 2009 gestart en heeft gemiddeld zo’n 70 actieve initiatieven per jaar.

Context

De beleidsvisie Groene Pepers (Groenstructuurvisie voor Groningen 2009) en het daaruit voortvloeiende Voedselbeleid Groningen groeit Gezond (2012) vormt de basis van het project. Groningen zet in op het verkorten van de voedselketen, het verminderen van voedselverspilling en het bevorderen van duurzame voedselconsumptie. Het project Eetbare Stad bevordert op praktische wijze deze doelstellingen. De moestuinprojecten hebben een grote sociale component. De stadslandbouwinitiatieven zijn ook van economische waarde.

De visie van de gemeente is dat Eetbaar Groen bijdraagt aan het bewustzijn over waar ons eten vandaan komt, hoe het geteeld wordt en hoe het bereid wordt. Dat draagt bij aan een gezonde leefomgeving en stimuleert een gezonder voedselconsumptie. Het versterkt de sociale verbinding in wijken, buurten en straten. Het draagt bij aan de versterking van de biodiversiteit en kan een bijdrage leveren aan de versterking van de lokale economie.

Bijzonder aan deze case

Bij de projecten is draagvlak enorm belangrijk. Deze is het grootst wanneer het initiatief van de bewoners zelf komt. Ideeën worden dan ook zoveel mogelijk gestimuleerd. In wijken waar weinig initiatieven zijn en er grote gezondheidsproblemen zijn, wordt extra ingezet om bewoners te stimuleren te gaan moestuinieren en te koken uit de moestuin. Groningen kent een hoog percentage van mensen die in armoede leven. Dat gaat veelal gepaard met een ongezond leefpatroon en vraagt sterkere stimulansen.

Partijen aan tafel

Gemeentelijke afdelingen Ruimtelijke Beleid en Ontwikkeling, Stadsbeheer, WIJ-teams in 11 wijken, Natuur- en Milieufederatie.

De samenwerking tussen deze partijen is aangestuurd en ontwikkeld vanuit de gemeente. De Natuur- en Milieufederatie verzorgt in opdracht van de Gemeente de communicatie rondom Eetbare Stad.

De juiste mix

Bestuurlijk commitment is verkregen door de inzet op burgerparticipatie in tijden van een terugtrekkende overheid en de daarmee gepaard gaande bezuinigingen. Aanvankelijk werd openbaar groen aan burgers aangeboden om zelf te onderhouden. In de praktijk was er veel maatschappelijk draagvlak voor en behoefte aan eetbaar groen. Dit gaf kansen om het project Eetbare Stad op te zetten.

Voorbeelden van activiteiten

• De gemeente heeft een groenparticipatiemedewerker aangesteld voor praktische begeleiding van de initiatieven.
• Stappenplan: De gemeente moet instemmen met de ingediende plannen. Er moet draagvlak zijn bij bewoners. De gemeente beoordeelt of het openbaar groen geschikt is om te telen en op welke manier dat het beste kan (volle grond of in bakken). Er worden afspraken gemaakt over onderhoud. Zie ook: https://eetbarestadgroningen.nl/stappenplan/
• Voor het gebruik van de grond worden mondelinge afspraken gemaakt. Men mag het in gebruik nemen, maar als het niet meer gebruikt en onderhouden wordt, neemt de gemeente het terrein terug. Er wordt ook ondersteuning geboden bij de aanleg van de tuinen zoals grondverzet, watervoorziening, soms hekwerk plaatsen, plant en pootgoed.
• Er is een jaarlijks budget beschikbaar gesteld voor materiele ondersteuning en communicatie. Jaarlijks is er een structureel budget van €30.000 beschikbaar voor het platform Eetbare Stad (voor communicatie, events en activiteiten). Daarnaast is er €30.000 beschikbaar voor het ondersteunen van nieuwe initiatieven op het gebied van moestuinieren, stadslandbouw, educatie en communicatie (events).
• Jaarlijks wordt er door de Natuur- en Milieufederatie Groningen (in opdracht van de gemeente) een evenement voor de initiatieven en een fietstocht langs de initiatieven georganiseerd. Ook worden cursussen aangeboden, wordt een Facebooknetwerk onderhouden en er komt regelmatig een digitale nieuwsbrief uit.
• De gemeente heeft een brochure ontwikkeld over de Eetbare Stad voor verdere werving van deelnemers en informatievoorziening aan geïnteresseerden binnen en buiten de gemeentelijke organisatie.
• De gemeente presenteert Eetbare Stad bij wijkevents en binnen de gemeentelijke organisatie.
• De wethouder wordt regelmatig betrokken bij het project.
• Jaarlijks vallen er initiatieven af en komen er nieuwe initiatieven bij. Initiatieven stoppen omdat men het onderling niet eens kan worden, vanwege verhuizingen of omdat het tijdelijk grondgebruik stopgezet wordt (door bijv. de aanleg van een weg of door woningbouw).
• Naast particulieren zijn scholen en buurtcentra ook belangrijke doelgroepen. In de WIJ-teams is groen een vast item. O.a. het ontwikkelen van buurtmoestuinen bij de buurtcentra krijgt de komende jaren volle aandacht.

Resultaten en impact

Het resultaat is een groeiend aantal initiatieven/per jaar. In 2017 waren dat er bijna 100, voornamelijk buurtmoestuinen en buurtboomgaarden. Behalve aantallen initiatieven en cijfers over het bereik via media, zijn er nog geen harde cijfers over de impact van dit project. De sociale impact is groot blijkt uit de belangstelling en uit de interviews, die ten grondslag liggen aan de brochure Eetbare Stad, maar dat is niet met aantallen onderbouwd.
Relevant impacts vanuit gemeentelijk beleid liggen op het vlak van gedragsverandering, verandering van voedselconsumptie en sociale cohesie.

De tussenbalans

Goed gewerkt heeft:

• De faciliterende, laagdrempelige aanpak vanuit de gemeente:
  • aanstelling van een groenparticipatie medewerker
  • het snel regelen van locaties
  • advisering over de praktische aanpak
  • aanbod van ondersteunende korte cursussen
  • PR bieden aan initiatieven
  • iedereen kan meedoen
• Moestuinen in de openbare ruimte. De gemeente heeft vele groene stukken en stroken die geschikt zijn voor kleinschalige initiatieven.
• Sociaal-maatschappelijke opbrengst. Mensen beleven plezier aan samen tuinieren, het betrekt ook bezoekers en omwonenden bij het project, er ontstaan vriendschappen, sociale cohesie en veiligheid nemen toe. Leven en recreëren in een groene (eetbare) omgeving bevordert de gezondheid.

Minder gewerkt heeft:

• De tijdelijkheid van bepaalde locaties. Dat speelde met name bij locaties die door woningbouwcorporaties ter beschikking werden gesteld in de crisisperiode. Toen de economie aantrok moesten een aantal goed lopende moestuinen verdwijnen en elders hun heil zoeken. Dat werkt niet motiverend.
• Verwachtingen van deelnemers waren soms te hoog gespannen. Tuinieren blijkt soms moeilijker dan gedacht, de onderlinge samenwerking verliep niet altijd even goed en er blijkt vaak toch een “trekker” nodig te zijn.
• Initiatiefnemers komen vaak uit de alternatieve en/of groene hoek, komen uit bepaalde wijken en hebben over het algemeen een hoog opleidingsniveau. Uit aandachtswijken komen veel minder initiatieven terwijl het ook voor deze bewoners belangrijk kan zijn.

Tips van de chef

• Niet te veel sturen van bovenaf. Het organische karakter van het project werkt goed. Pogingen tot het organiseren van reguliere netwerkbijeenkomsten van de deelnemers is op niets uitgelopen; men heeft hier weinig behoefte aan. Het bieden van een digitaal platform zoals de Facebook community is voldoende.
• Geef van meet af aan duidelijk aan wat de rol van de gemeente is.
• Draagvlak van omwonenden is essentieel. Begeleiding op dat proces is belangrijk.
• De continuïteit in de projecten kan een obstakel lijken te zijn. Men begint enthousiast, maar soms valt het tegen en valt het initiatief uit elkaar. Vanuit de gemeente zien we dat niet als een probleem. Dat hoort er gewoon bij. We nemen net zo makkelijk de locaties weer terug in beheer.
• Een project als Eetbare Stad werkt niet bezuinigend. Wat je aan de ene kant bespaart, geef je aan de andere kant weer uit.
• Het is belangrijk om op tijd het succes van bepaalde initiatieven te signaleren en maatregelen te treffen voor verdere ondersteuning.
• Er is behoefte aan inhoudelijke ondersteuning. Aangeboden cursussen als Natuurlijk Moestuinieren, Voedselbossen en Composteren werden goed bezocht.
• Het is essentieel om de groenparticipatie medewerker ruimte te geven in eigen handelen.

Uitdagingen

De volgende stappen voor de gemeente zijn:

• Vasthouden en uitbreiden van het aantal burgerinitiatieven in de wijken.
• Verbreden van eetbaar groen:
  • Aandachtswijken, betrekken van buurtorganisaties en voorzieningen
  • Aansluiting op gezondheidsbeleid (Healthy Ageing)
• Stimuleren en faciliteren van nieuwe initiatieven zoals buurtcomposteren i.s.m. met het Compostgilde en Woningbouwcorporatie Nijestee.

Ook proberen?

Een integrale benadering is belangrijk. De gemeente zoekt naar aansluiting bij andere beleidsterreinen (zoals Stadsontwikkeling, leefomgeving (groen, leefbaarheid) educatie, afval- en milieubeleid, armoede en gezondheid) en andere organisaties. Beleid is er inmiddels wel (of in volle ontwikkeling) op het gebied van gezondheid, armoedebestrijding, klimaatadaptatie, verduurzamen voedselconsumptie. Dat vergt van de gemeente nog wel veel onderlinge afstemming en creëren van draagvlak. Een meer programmatische aanpak is in ontwikkeling. Daar zullen benodigde middelen ook van afhankelijk zijn.