Masterclass Stad-Platteland

Voorproefje

Tijdens dit coaching- en matchmakingprogramma worden boeren en tuinders uit de regio ondersteund in het ontwikkelen van innovatieve businessideeën. Zo leren ze hun producten en diensten beter af te stemmen op de wensen van de consument en vergroten ze hun afzet naar de stad.

Context

Boeren en tuinders erkennen de belofte van de korte voedselketen tussen producent en consument en de bijbehorende hang naar herkenbaarheid, traceerbaarheid en duurzaamheid, maar veel ondernemers weten niet precies hoe hiervan te profiteren. Gemeente Rotterdam en Wageningen Economic Research (WEcR) ontwikkelden in 2015 de eerste Masterclass Korte Ketens ter ondersteuning van food ondernemers die met deze vraag worstelen. Vanwege groot succes heeft de Gemeente Rotterdam samen met WEcR een tweede editie georganiseerd in 2016-2017 en ook in 2018 komt er een vervolg. Voor de stad Rotterdam is deze Masterclass relevant doordat het een bijdrage levert aan

• Verbreding van het stedelijke voedselaanbod.
• Versterking van het metropolitane voedselsysteem met aandacht voor de hele regio. Dat is de ambitie van het Food Cluster Rotterdam, een initiatief van de gemeente Rotterdam
• Het behoud van economisch vitale, maar ook aantrekkelijke, landschappen rond de stad
• Aandacht voor educatie en gezondheid van de bevolking

Bijzonder aan deze case

Gemeente Rotterdam speelt in deze Masterclass een belangrijke rol als initiator en organisator, onder andere door partijen en geldstromen bij elkaar te brengen. Ook dragen ze bij aan het vergroten van de naamsbekendheid van de deelnemende boerenbedrijven, onder andere door een actief sociale media beleid en door pers bij de Masterclass te betrekken. Ook kleine gemeenten in de nabijheid van Rotterdam investeren in de Masterclass; een sterke regio zorgt voor meer bedrijvigheid, werkgelegenheid en consumptie van vers voedsel.

Partijen aan tafel

Samen met Wageningen Economic Research organiseerde het Food Cluster van de gemeente Rotterdam de Masterclass Stad & Platteland 2016-2017. Andere betrokkenen waren: de gemeentes Krimpenerwaard, Midden Delfland, Molenwaard, Westland en Lansingerland, InHolland Hogeschool en LTO Noord. Deelnemers aan de Masterclass zijn agrariërs, zuivelboeren, groenten- en fruittelers en ondernemers met een zorgboerderij of recreatieve bestemming afkomstig uit dertien gemeenten in de regio. Tevens biedt de Masterclass ruimte aan enkele stedelijke ondernemers in korte ketens, zoals Rechtstreex, Willem en Drees, en Ons Vlees (halal vleeshandelaar) Studenten van Hogeschool InHolland ondersteunden in 2016-2017 de Masterclass met onderzoek in het kader van de ‘Green Juniors’. Ze interviewden alle ondernemers en verzamelden foto’s van de ondernemers en bedrijven. Op basis van de input van de interviews kozen ze uiteindelijk voor onderzoek naar de opkomst van het fenomeen ‘’fast casual’’ en de mogelijke relatie met de korte keten. Masterclass Stad-Platteland wordt medegefinancierd door LTO noord de Provincie Zuid-Holland en de omliggende gemeenten (naar ratio van het aantal deelnemers uit die gemeente). De gemeentelijke bijdragen hebben diverse oorsprong. Zo financierde Midden-Delfland haar bijdrage uit het gebiedsprogramma IODS, de Integrale Ontwikkeling tussen Delft en Schiedam. Dit programma is opgesteld om de kwaliteiten van Midden-Delfland te versterken met duurzame impulsen voor landschap, natuur, recreatie en melkveehouderij.

Voorbeelden van activiteiten

De opzet van de Masterclass bestaat uit:

• Leren van elkaar
• Zelf onderzoeken
• Input van experts
• Coaching

De Masterclass van 2016-2017 bestond uit 7 bijeenkomsten van elk een werkdag (van 9 september 2016 tot 24 maart 2017):

1. Kennismaking en introductie
2. Maak jouw dromen waar!
3. Cateraars, supermarkten en pop-up stores
4. Hoe bouw je een merk op?
5. Arbeidsparticipatie en circulaire economie
6. Nieuwe business proposities
7. Slotbijeenkomst

Doelgroep zijn voedselproducenten uit verschillende sectoren die produceren binnen een straal van 40 km van Rotterdam. Er is plek voor max. 20 deelnemers en de selectie wordt onder meer gedaan op basis van sector, geografische spreiding, motivatie en leerdoelen. Kosten zijn € 500,- per deelnemer. Onderdeel van de Masterclass in 2016-2017 was het runnen van een pop up-shop in de Markthal (GersVers). Daar konden deelnemers bijvoorbeeld feedback krijgen op een nieuw product of verpakking. Zo sprak fruitteler Lena van Zevenbergen van TopPear met Markthal bezoekers over hoe zij hun peer het liefste eten onderweg en kwam zo op ideeën voor een handige verpakking. ‘Door de Masterclass kwam ik erachter dat de manier waarop je een product presenteert heel belangrijk is voor hoeveel mensen bereid zijn om ervoor te betalen.’ Ook bezocht de groep verschillende korte keten initiatieven in de stad Gent. In de eerste editie werden korte keten initiatieven in de regio rond Milaan bezocht.

Resultaten en impact

Volgens Jan Willem van der Schans, onderzoeker bij Wageningen Economic Research, werkt de Masterclass als een business accelerator: “met name de contacten en feedback onderling blijken erg waardevol”. Een paar citaten van deelnemers om de impact te illustreren:

Deelnemer 2016-2017, zuivelboer Matthijs Baan: ‘Tijdens de Masterclass besloot ik van mijn gangbare bulkproduct melk een uniek product te maken waar ik trots op kan zijn. De melk van mijn bedrijf wordt nu per koe verpakt onder mijn nieuwe merk: Elke Melk. Zo proef je dus altijd de pure melk van je persoonlijke, favoriete koe.’

Deelnemer 2015, Chris den Ouden: “Ik heb leren denken vanuit het perspectief van de consument in plaats van de ondernemer. Onze losse verkoop is gestegen en we organiseren nu workshops en diners in de kas.” Deelnemers 2015, Janna en Leen Geus: “Dankzij de Masterclass durfden we nieuwe stappen te maken met ons familiebedrijf, zoals het zaaien van een nieuw gewas: quinoa. Dat staat nu prachtig te bloeien op onze akker in de Mookhoek.”

De tussenbalans

De Masterclass wordt in 2018 voor de derde keer georganiseerd dus er is sprake van voldoende interesse.

Wat werkt goed:

• Het meest gewaardeerd door de ondernemers is de uitwisseling van ideeën en ervaringen met medeondernemers. De mix van sectoren (zuivel, akkerbouw, tuinbouw, stadslandbouw, logistiek) werd ook erg gewaardeerd. De diverse achtergrond van de deelnemers zorgt voor extra leren van elkaar.
• Voor de binding in de groep en het onderlinge vertrouwen werkt het goed om de deelnemers een aantal dagen achter elkaar intensief met elkaar laten optrekken. In de eerste editie waren we een aantal dagen met elkaar naar Milaan gegaan om best practices te bezoeken. In de tweede editie zijn we één dag naar Gent gaan. Het intensief met elkaar optrekken heeft een positieve invloed op de interactie tussen de deelnemers onderling.
• Door met expertinput te werken gaven deelnemers aan dat ook de onderlinge uitwisseling kwalitatief beter werd. Ondernemers leren veel van elkaar, mits hun gesprekken over onderwerpen gaan die er echt toe doen.

Wat werkt minder:

• De Masterclass vraagt van ondernemers die deelnemen een investering in geld maar ook in tijd (enkele volle dagen bijeenkomsten en daarnaast ‘’huiswerk’’).
• Het programma richt zich met opzet niet (alleen) op de koplopers, maar ook op de middenmoot, die zich nog aan het oriënteren is en nog geen eigen ervaring met korte ketens heeft. Dat betekent dat je het risico loopt dat iemand vroegtijdig afhaakt (‘’korte keten is niets voor mij’’), of dat de koplopers zich afvragen of ze nog wel iets kunnen leren of vooral gebruikt worden om anderen wat te leren. Deze diversiteit in deelnemers wordt opgepakt door individuele begeleiding naast groepsgesprekken.

Tips van de chef

Geleerde inhoudelijke lessen (Van der Schans):

• Clustering van resources levert voordelen op – Ondernemerschap in eerste fase is cruciaal, subsidie kan verslavend werken
• EU ondersteuning is vaak ad-hoc i.p.v. structureel, en eerder gericht op idee vorming dan op uitvoering en opschaling – Inhoudelijke onderbouwing van positieve claims is cruciaal
• Grootschalig richt zich ook steeds meer op de korte keten

Ook proberen?

Naast Rotterdam is Wageningen Economic Research samen met LTO Noord en andere partijen ook bezig met het verkennen van de uitrol van de Masterclass naar andere regio’s (zoals Amsterdam, Ede-Wageningen, Tiel en Zwolle. Het ministerie van Economische Zaken zegde toe de doorontwikkeling van de Masterclass te zullen ondersteunen. De samenwerking met provincies, gemeenten en steden is hierbij noodzakelijk voor succes. Financiering vanuit het Rijk is evenwel nog niet rond, korte ketens zijn geen beleidsprioriteit in het Nederlandse Platteland Ontwikkelings Programma (POP3).