Landerij VanTosse

Voorproefje

De naam Landerij VanTosse staat voor Landerij van ’t Osse. Het is een voedsellandschap van zo’n 70 hectare aan de zuidrand van de stad Oss. Het is van en voor de Ossenaren. Hier wordt de stad-land verbinding en transitie van de landbouw in de stadsrandzone vormgegeven en wordt er gewerkt aan een mooi en vitaal landelijk gebied. Samen met lokale ondernemers worden nieuwe ketens van streekproducten gecreëerd.

Context

De essentie van Landerij VanTosse is 3x slow: slow-food, slow-motion en slow-care.

• Slow-food: de zorgvuldige en uitgebreide aandacht voor het voedsel en de natuurvriendelijke wijze van verbouwen.
• Slow-motion: onthaasten, tot rust komen en te voet en met de fiets genieten van het landschap.
• Slow-care: werkmogelijkheid voor mensen met een rugzakje.

Bijzonder aan deze case

Het experimenteren met oude en nieuwe gewassen, vrijwilligers, natuur – en landschapsontwikkeling.

Partijen aan tafel

Landerij VanTosse is een omvangrijk en langlopend project. Hierbij zijn heel veel partijen betrokken. De twee belangrijkste partijen zijn: Stichting Landschapsbeheer Oss en de gemeente Oss. Stichting Landschapsbeheer Oss is de trekker en de gemeente Oss is partner. Stichting Landschapsbeheer Oss telt maar liefst 130 vrijwilligers die het landschap beheren en ontwikkelen. Zij worden professioneel aangestuurd. Een andere belangrijke partner is de Provincie Noord-Brabant.

Belangrijke partners in ketenontwikkeling van oude en nieuwe voedselgewassen zijn: Paddenstoelenkwekerij Van de Vorle (wilde paddenstoelen in houtwallen), Dalco Food Bv (Brabantse Bonenburger), diverse bierbrouwerijen (hop), BeSNederland (cranberries), Speltvereniging De Maashorst (bakkers, molenaars, boeren, loonwerkers), Maashorstboeren, imkers, Paul Monincx (Stevia), etc.

In de Landerij VanTosse is ook de Werkplaats Natuur, Landschap en Cultuurhistorie (NLC) opgenomen. Hier werken we o.a. samen met HAS Den Bosch, Helicon Opleidingen, IBN-arbeidsintegratie, scholengroep Het Hooghuis en praktijkschool De Singel. Naast stageplekken, zijn er werkervaringsplekken en werkplekken voor mensen die nu niet deelnemen aan het arbeidsproces zoals statushouders, moeilijk plaatsbare jongeren, uitkeringsgerechtigden, maar ook mensen die zelf een ‘break’ hebben ingelast.

De juiste mix

Door de subsidieregeling Landschappen van Allure van de Provincie Noord-Brabant is Landerij VanTosse de laatste 5 jaar snel gegroeid.

Bestuurlijk en ambtelijk commitment was er voor de subsidieregeling al wel, alleen veel meer op onderdelen. Met de subsidieaanvraag moest ook meteen de toekomstvisie, plan van aanpak, 50% cofinanciering en het bestuurlijke commitment geregeld zijn. De toekenning van €1,6 miljoen subsidie is een enorme boost geweest en heeft ervoor gezorgd dat de ambities waar gemaakt zijn.

De vele vrijwilligers zorgen voor maatschappelijk commitment. Ook de vele vormen van samenwerking met lokale (agrarische) ondernemers, onderwijsinstellingen en natuurverenigingen zorgt voor veel draagvlak.

Voorbeelden van activiteiten

• Experimenteren met en ontwikkelen van VanTosse gewassen. Stichting Landschapsbeheer experimenteert met en verbouwt oude en nieuwe voedselgewassen. Dit doen ze al sinds 2002 (spelt), cranberries (2005), allerlei granen, paddenstoelen (2013), stevia (2014), hop (2015), honing, etc. samen met de lokale partners uit de keten zoals imkers, paddenstoelenkwekerij, bierbrouwerijen, bakkers, molenaars, etc. Inmiddels is er zo’n 30 hectare natuurakkers met diverse soorten granen. Er is ent materiaal gemaakt voor 2 km paddenstoelen in houtwallen
• Natuur- en landschapsversterking. Stichting Landschapsbeheer Oss bouwt al decennia aan het eeuwenoude kampenlandschap in het gebied De Stelt. Er worden houtwallen, houtsingels, bosschages, boomgaardjes, bloemrijke graslanden, bloemrijke akkerranden en bermen aangelegd en beheerd.
• Natuur- en landschapsbeheer. Stichting Landschapsbeheer Oss beheert de kleine natuurgebiedjes voor de gemeente Oss. Dit is een verdienmodel.
• Versterken recreatief gebruik. Aanleg van wandel- en fietspaden. Informatieborden en bankjes. Op een oude vuilnisbelt is een herinneringsbos van 4 hectare aangelegd. De bodem is gesaneerd en de komende jaren kunnen herinneringsbomen geplant worden.
• Kennis- en leercentrum. Sinds 2013 is er de Werkplaats Natuur, Landschap en Cultuurhistorie ontwikkeld door Stichting Landschapsbeheer in samenwerking met de gemeente Oss.
• Tuinderij VanTosse. De gemeente heeft de oude heemtuin van 1,5 hectare inclusief huisje (dat fungeert als publiekscentrum) gekocht. Stichting Landschapsbeheer Oss heeft de proeftuin, biodiversiteitstuin, publiekstuin en het thuishonk voor de vrijwilligers aangelegd en ontwikkeld.
• Ontwerplijn voor alle entrees van de Landerij VanTosse. HAS studenten en Buro MAAN hebben in 2016 een ontwerplijn ontwikkeld gebaseerd op stapelmuurtjes van boomstammetjes. Deze stapelmuurtjes en kunstwerken zijn deels gerealiseerd en worden deels in 2018 uitgevoerd. Vrijwilligers stapelen de houten stammetjes. Het hout komt zoveel mogelijk uit het eigen gebied en de te beheren natuurgebieden.
• Sociale arbeidsplaatsen. Stichting landschapsbeheer Oss en de gemeente Oss hebben gesprekken gehad met verschillende zorginstanties (GGZ, Dichterbij en Slow-care). Met IBN-arbeidsintegratie is een contract voor een arbeidsplaats op de Tuinderij afgesloten.
• Promotie, publiciteit en communicatie. Er is een communicatieplan geschreven. Landerij VanTosse doet met diverse activiteiten mee in De Week van de Natuur. Afgelopen jaar was er het walking & cycling dinner door de landerijen heen. Er is een facebook account en een website. Er zijn diverse rondleidingen gegeven aan allerlei groepen.
• Projectmanagement. Henk Smouter is vier dagen in de week werkzaam voor Landerij VanTosse vanuit Stichting Landschapsbeheer. Vanuit de gemeente Oss is Liselore Burgmans actief betrokken bij alle projecten. Daarnaast hebben we veel hardwerkende vrijwilligers met de nodige expertise.

Resultaten en impact

• Realisatie van een groot aantal diverse activiteiten op het gebied van natuur en landschapsversterking en recreatief gebruik.
• Goedkopere en langere pacht. Inmiddels pacht Stichting Landschapsbeheer Oss circa 30 hectare grond van de gemeente Oss. Deze landbouwgronden zijn in het bestemmingsplan afgewaardeerd van agrarisch naar natuurakkers. De Provincie en de gemeente Oss hebben beide de helft van de grondwaardedaling voor hun rekening genomen. Hierdoor is nu goedkopere en langere pacht mogelijk (van 1 jaar naar 5 jaar).
• Sociale arbeidsplaatsen. Via de afdeling Werk en Inkomen van de gemeente Oss en het IBN is in 2016-2016 aan 8 mensen (statushouders, langdurig werklozen, re-integratie) een werkervaringsplaats aangeboden.
• Economische ontwikkeling bestaat uit de inkomsten vanuit de gewassen en het uitvoeren van natuur- en landschapsprojecten voor o.a. de gemeente Oss.

De tussenbalans

Wat werkt goed:

• Gewoon doen!
• De subsidie vanuit Landschappen van Allure vanuit de Provincie Noord-Brabant.

Wat werkt minder:

• Het voormalige Benedictinessenklooster ligt in de Landerij VanTosse. Sinds circa 2015 is hier Kloosterhuis ’t Zicht in gevestigd. Het Kloosterhuis biedt beschermd wonen voor zo’n 50 bewoners. Samen met een team van begeleiders vormen de bewoners een leef- en werkgemeenschap. Bij het klooster liggen 7 ha die inmiddels ingericht zijn als kloostertuin- en landerijen. Omdat zowel Kloosterhuis ’t Zicht als Landerij VanTosse bezig zijn met sociale arbeidsplaatsen gekoppeld aan het groen, leek het logisch samen te werken. De praktijk is dat beide initiatieven hun plannen op zichzelf uitwerken en zich in andere netwerken bewegen.

Tips van de chef

Specifieke succesfactoren:

• Het experimenteren met en ontwikkelen van VanTosse gewassen levert een aantrekkelijk kleinschalig voedsellandschap op. De monotone mais uit de tijd van de ruilverkaveling maakt plaats voor een grote variëteit aan gewassen en landschapselementen. Hierdoor is de biodiversiteit enorm toegenomen. Met de diverse gewassen zijn en worden innovatieve verdienmodellen ontwikkeld. Denk aan de Brabantse Bonenburger van Dalco BV, maar ook aan de Speltvereniging De Maashorst. De complete lokale speltketen is hierin vertegenwoordigd. Inmiddels staat de hopketen ook bijna helemaal; verschillende bierbrouwerijen werken mee.
• De organische manier van groeien maakt de Landerij VanTosse flexibel. Tevens zorgt het ervoor dat de vrijwilligers het bij kunnen benen. Het is en blijft hun project.
• Landschapsbouw: door wilde paddenstoelen in houtwallen te kweken kunnen we meer houtwallen aanleggen.
• Grote aantal vrijwilligers draagt zeer veel bij.

Uitdagingen

• Beheerkosten, vergunningen, regelgeving Landerij VanTosse regelen met de gemeente Oss.
• Door ontwikkelen maatwerk sociale arbeidsplaatsen in het groen.
• Satelliet Spaander Straatsche Akkers goed ontwikkelen. Hier werken de dorpsraad Berghem, Stichting Landschapsbeheer Oss en gemeente Oss samen. Satelliet Spaander Straatsche Akkers is een uitbreiding van de Landerij VanTosse op een andere locatie. Landerij VanTosse ligt ten zuiden van Oss, de Spaander Straatsche Akkers liggen ten oosten van Oss (tussen Oss en Berghem). Ook dit gebied (circa 18 ha.) wordt omgevormd naar een aantrekkelijk voedsellandschap.
• Beeldmerk van stapelmuurtjes bij entrees doorvoeren in de hele Landerij VanTosse.
• Promoten herinneringsbos zodat mensen hier bomen gaan planten.
• Afronden resultaten Landschappen van Allure-project Landerij VanTosse, dit is een uitgebreid uitvoeringsprogramma met een harde deadline (31 dec 2018).
• Een aantal succesvolle experimenten qua gewassen. Deze door ontwikkelen naar een complete keten.

Ook proberen?

Een soortgelijk project is ook elders toe te passen. Belangrijk is:

• Beschikbare grond tegen een aantrekkelijk pachtprijs
• Een aantal succesvolle experimenten qua gewassen
• Veel en betrouwbare vrijwilligers
• Een meewerkende en meebetalende gemeente (en Provincie)
• Continue aandacht en energie van projectleider en andere betrokkenen