Ede kiest voor food

Voorproefje

Ede is ver gevorderd met een bestuurlijke verandering op het gebied van voedsel. Ze zetten er gezond en duurzaam voedsel op een innovatieve manier op de publieke agenda. Ede doet dit door middel van een integrale voedselstrategie waarin voedsel opgaven niet als losse vraagstukken, maar als puzzelstukjes van één systeem worden aangepakt. Zo slaagt Ede erin politiek en ambtelijk draagvlak te genereren voor gemeentelijke inzet op gezond en duurzaam voedsel, want in Ede vinden ze dat je daar ook als overheid een belangrijke verantwoordelijkheid in hebt.

Bijzonder aan deze case

Voedsel op de agenda zetten is een moeilijke, maar wel de eerste belangrijke stap om voedselvraagstukken aan te pakken vanuit een gemeente.

Partijen aan tafel

• Maatschappelijke actoren die werken aan gezond en duurzaam voedsel, zoals burgergroepen, organisaties voor voedseleducatie, agrariërs, voedingsziekenhuis Gelderse Vallei, Wageningen Universiteit, voedingsbedrijven, stadslandbouw groepen, scholen, sportkantines, onderzoeksinstellingen, de Christelijke Hogeschool Ede, stichting Smaakstad Ede, eettafels in buurthuizen, ministeries, de provincie Gelderland en Wereldvoedselorganisatie FAO.
• Gemeentelijk voedselteam bestaande uit voedselwethouder Leon Meijer, een programmamanager, een strategisch adviseur voedselbeleid, een clustermanager economie, een clustermanager gezond en bewust, twee projectleiders gezondheid en duurzaamheid, een projectleider voedselonderwijs, een strategisch communicatieadviseur en twee uitvoerende communicatieadviseurs, een city marketeer en een managementassistente.
• Politici en ambtenaren met een sleutelrol van andere gemeentelijke afdelingen: de wethouder onderwijs en World Food Center, de wethouder buitengebied en economische zaken, de algemene bestuursdienst, ambtenaren van andere afdelingen: citymarketing, World Food Center, duurzaamheid, ruimtelijke ordening, gezondheid, onderwijs, public affairs, onderzoekscentrum, facilitair bedrijf.

De juiste mix

De voedselvisie is in 2014 ontwikkeld met inspraak van verschillende partijen en betrokken Edenaren. In 2015 keurde de raad de Visie Food! goed.
Ede zet met haar voedselprogramma in op:

• Gezondheid: een gezonde voedselomgeving en toegang tot kennis over gezond voedsel voor alle inwoners
• Duurzaamheid: voedselverspilling terugdringen
• Educatie: structureel voedselonderwijs voor alle kinderen
• Economie: korte voedselketens en duurzame en innovatieve voedselproductie in de hele keten

Voedsel heeft een eigen plek binnen de gemeentelijke organisatie: een programma met een uitvoerend team (ongeveer 5fte) en een eigen wethouder voedsel (de eerste in NL!). Tegelijkertijd is het doel om het programma en het team uiteindelijk overbodig te maken. Klinkt gek? Is het niet. In Ede willen ze gezond en duurzaam voedsel namelijk op de agenda zetten, maar nog meer willen ze het uiteindelijk zó normaal maken, dat het in al het andere beleid aan bod komt. Zo wordt gezond en duurzaam voedsel als het ware onderdeel van het gemeentelijke DNA.

Voorbeelden van activiteiten in Ede

Er vinden tal van initiatieven op het gebied van voedsel plaats. Een greep hieruit:

• FoodFloor: een levendige community waar inwoners terecht kunnen met vragen over voedsel en waar initiatiefnemers hun voedselinitiatief onder de aandacht kunnen brengen en ondersteuning kunnen krijgen.
• Alliantie Voeding: Ziekenhuis Gelderse Vallei, Wageningen UR en de gemeente werken samen aan gezonde voeding in de samenleving, bijvoorbeeld via het project ‘ProMuscle’, dat ondervoeding bij ouderen aanpakt.
• Klasse Moestuin: alle kinderen moeten de mogelijkheid hebben in een schooltuin te werken. Daarom startte Ede in 2015 het project klasse moestuin in samenwerking met NME het Groene Wiel. In 2018 gaan op inmiddels ⅓ van de Edese scholen kinderen aan de slag in een schooltuin.
• Korte ketens: Door het verkorten van voedselketens brengen we producenten en consumenten weer dichter bij elkaar en verkennen we samen nieuwe markten voor agrarische ondernemers. Een mooi voorbeeld hiervan is Herenboeren Ede; consumenten hebben zich verenigd om samen eigenaar van een boerderij te worden.
• Foodbattle: in 2017 ging in Ede de Foodbattle van start, een concept ontwikkelt door Wageningen UR. Edese inwoners gingen met elkaar de strijd aan tegen voedselverspilling.

Op de website: www.watfoodvoorededoet.nl zijn nog veel meer mooie initiatieven te vinden!

Resultaten en impact

Het is nog te vroeg om echt effect van het Edese voedselbeleid te kunnen meten. In 2018 wordt daarom nog meer op monitoring ingezet (zie ook onder Uitdagingen). Samen met de FAO en de Milan Urban Food Policy pact is Ede bezig om in kaart te brengen hoe je de belangrijkste aspecten van een goed stedelijk voedselsysteem kunt meten. Deze wil Ede de komende jaren dan ook gaan monitoren. Een instrument wat hiervoor al ontwikkeld en in gebruik is, is de Agrifood monitor. Maar ook worden er al enquêtes gehouden om in kaart te brengen hoe veel scholen er in Ede een schooltuin hebben; dat is in 2018 inmiddels één derde van alle Edese basisscholen.

De tussenbalans

Wat werkt goed:

• Bij gemeentelijke verkiezingen voedsel als thema opnemen in het overdrachtsdocument voor het volgende college.
• Voedsel als specifiek thema opnemen in een bestuursconvenant
• Voedsel als apart onderwerp opnemen in de portefeuille van een wethouder.
• Budget koppelen aan het voedselprogramma.

Wat werkt minder:

• Gezond en duurzaam voedsel agenderen is een goede eerste stap, maar het is een breed onderwerp. Niet alles kan en niet alles kan gelijk, maak dus op tijd duidelijke keuzes en stel doelen.
• Gebruik van het woord ‘food’ zorgt soms voor verwarring. Hoewel Ede hiermee gezond en duurzaam voedsel bedoelt, is dat niet altijd voor iedereen duidelijk. Het woord ‘food’ wordt soms geassocieerd met evenementen, festivals, ‘hippe dingen voor de happy few’.

Tips van de chef

• Niet duizend bloemen laten bloeien
• Framing is everything: gaan we voor een ‘’Meatless Monday’? óf voor een ‘Super Veggie Day’’?
• SMART doelstellingen opstellen die goed te monitoren zijn (SMART = specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden)

Uitdagingen voor Ede

1. Een voedselstrategie op papier maken is één ding. Ervoor zorgen dat voedselvraagstukken een blijvend deel gaan uitmaken van een organisatie is een veel grotere opgave. Wat dat betreft kan een speciaal voedselteam die inbedding juist belemmeren. Andere gemeentelijke afdelingen (zoals landbouw, gezondheid of ruimtelijke planning) kunnen dan het idee krijgen: “daar is het voedselteam al voor, dus dat is al geregeld”. Terwijl voedsel aan zoveel thema’s raakt!
2. Hoe succesvol beleid is hangt deels af van aansluiting bij de maatschappij. Het is voor inwoners niet altijd even makkelijk om de gemeente te bereiken en hun input te geven. Om het gemeentelijke voedselbeleid nog meer af te stemmen op de wensen van Edenaren komt er in 2018 een Voedselraad in Ede.
3. In Ede zijn veel activiteiten uit het voedselprogramma ten uitvoer gebracht. Hoe monitor je dit en wat zijn daar de juiste indicatoren voor? Daar wil Ede het komende jaar aan werken door samen met het Milan Urban Food Policy Pact indicatoren voor gezond en duurzaam voedselsysteem op lokaal niveau te ontwikkelen en te testen.

Ook proberen?

Het goede nieuws: Voedsel agenderen is in principe mogelijk bij elke overheid.